افعال بازدارنده یا تحذیری، به فعل‌هایی گفته می‌شود که بر منع، نهی و پرهیز دلالت می‌کنند؛ فعل‌هایی مانند مانع‌شدن، منع‌کردن، نهی‌کردن، غدغن‌کردن، بر حذر داشتن، جلوگیری‌کردن، بازداشتن، امتناع‌کردن و… از جمله افعال بازدارنده هستند. از آنجا که افعال بازدارنده در جملات مرکب کاربرد دارند، اگر یکی از این افعال در جملۀ پایه قرار بگیرد، فعل جملۀ پیرو باید بر وجه التزامی مثبت باشد؛ برای مثال در جملۀ او ما را منع کرد که در این کار دخالت نکنیم، منع کرد و نکنیم درمجموع معنای مثبتی دارند؛ درنتیجه برای اصلاح چنین جمله‌هایی باید فعل منفی‌ساز را حذف کنیم. در این نوشتار، فعل‌های بازدارنده و کاربرد صحیح آن‌ها در جملات بررسی شده است.
«معلم از دانش‌آموزان پرسید که چه عاملی مانع شد آن‌ها در امتحانات خردادماه موفق نشوند».
در این جمله، فعل هر دو جمله بازدارنده است که درمجموع معنای مثبتی دارند؛ بنابراین صورت درست جمله این است که بگوییم: «معلم از دانش‌آموزان پرسید که چه عاملی مانع شد آن‌ها در امتحانات خردادماه موفق شوند».
باید توجه داشت که چنانچه در این جملات فعل جمله را مثبت می‌کنیم، باید فعل بازدارنده را از جمله حذف کرد: «معلم از دانش‌آموزان پرسید که عامل منع موفقیت آن‌ها در امتحانات خردادماه چه بوده است؟»
«از ورود و خروج مشتریان در ساعات غیراداری منع می‌شود که به شعب بانک‌ها مراجعه نکنند».
در این جمله نیز، دو فعل بازدارنده آمده است که باید فعل جملۀ دوم را به وجه التزامی مثبت تغییر داد؛ بنابراین باید گفت: «از ورود و خروج مشتریان در ساعات غیراداری منع می‌شود که به شعب بانک‌ها مراجعه کنند».
همچنین می‌توان گفت: «ورود و خروج مشتریان در ساعات غیراداری به شعب بانک‌ها ممنوع است».
همچنین در مثال زیر:
«در برخی موارد پدر و مادر باید فرزندان را منع کنند که در کارهای نامربوط دخالت نکنند»،
کاربرد دو فعل بازدارندۀ منع کنند و دخالت نکنند، جمله را مبهم کرده است که در صورت حذف یکی از این افعال بازدارنده مفهوم جمله به‌درستی بیان می‌شود؛ بنابراین این جمله به دو صورت زیر تغییر می‌کند:
«در برخی موارد پدر و مادر باید فرزندان را منع کنند که در کارهای نامربوط دخالت کنند».
«در برخی موارد پدر و مادر باید فرزندان را از دخالت در کارهای نامربوط منع کنند».
همان‌طور که مشاهده شد، حذف یکی از افعال بازدارنده، یا تبدیل جملۀ مرکب به یک جمله درک پیام جمله را برای خواننده آسان‌تر کرده است.
| نویسنده:
مرجان گلچین، کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی |
 |
۳ بازخورد
مریم قدیمی
4 سال پیشمتشکرم. عالی مثل همیشه. من اینجا یه نکته اضافه کنم. ورود و خروج بهتره که باهم آورده نشه. چراکه حرف اضافۀ اولی «به» و حرف اضافۀ دومی «از» است و بهتره بگیم ورود به … و خروج از آنجا. یا حتی بگیم رفت و آمد. البته در این مثال واژۀ خروج به نظر من نادرسته؛ چراکه گاهی میبینیم در ساعات غیراداری مشتریانی که از قبل وارد شدن و هنوز کارشون تموم نشده، داخل سالن نشسته ان تا وقتی که کارشون انجام بشه و بتونن برن. بنابراین خروج در ساعات غیراداری ممنوع نیست.
مرجان
4 سال پیشممنون، درسته. نکته اینه که ممکنه این جملات ایرادهای دیگه‌ای هم داشته باشه، اما چون هر بخش به مطلب مشخصی اشاره می‌کنه، بقیه ایرادها باید در مطالب بعدی بیان بشه.
مژده هاشمی
4 سال پیشممنون از مطالب خوبتون. البته گمان نمی‌کنم ورود و خروج ایرادی داشته باشه. مثل برد و باخت که باهم استفاده می‌شه درحالی‌که حرف اضافۀ آن‌ها نیز متفاوته.