تعابیر کلیشه‌ای

در نوشتارهای پیشین بیان شد که درک بهتر مفهوم و پیام هر متن، به رسایی و خوانایی آن وابسته است و به همین دلیل ویرایش متن بر این مقوله تأثیرگذار است. یکی از عوامل نقص متن، کلیشه و تعابیر کلیشه‌ای است که «قالبی و بدون اندیشه گرته‌برداری شده و برای مفاهیم مشترک به ‌کار می‌رود. این تعابیر از لطف، زیبایی و رسایی کلام می‌کاهد» (ذوالفقاری، ۱۳۸۷: ۱۸۳)؛ به عبارت دیگر، کلیشه اصطلاح رایجی است که در موقعیت‌های گوناگون کاربرد دارد و به‌دلیل تکرار جذابیت خود را از دست داده است؛ بر این اساس وجود کلیشه و تعابیر کلیشه‌ای در هر متن، تأثیرگذاری آن را کاهش می‌دهد. در این نوشتار، برخی تعابیر کلیشه‌ای رایج در زبان فارسی بیان می‌شود که بر نارسایی متن می‌افزاید.

تعابیر کلیشه‌ای

«اولین مقاله‌ای که در این کنفرانس ارائه شد، بسیاری از نظریه‌های دانشمندان را زیر سؤال برد».

ارائه‌شدن به‌جای نشان‌دادن و زیر سؤال بردن به‌جای انتقادکردن از تعابیر کلیشه‌ای مرسوم در زبان فارسی است. «ارائه‌دادن به‌معنای نشان‌دادن و به معرض دید گذاشتن است و نه تقدیم‌کردن یا تحویل‌دادن. در بسیاری از نوشته‌های معاصران ارائه‌کردن (ارائه‌دادن) و عرضه‌کردن را به‌عنوان مترادف به کار می‌برند و البته صحیح نیست» (نجفی، ۱۳۷۰: ۱۹).

«ادوارد جنر نخستین کسی بود که در سال ۱۷۹۶ به واکسن آبله دست پیدا کرد».

در این جمله، دست پیدا کرد تعبیری کلیشه‌ای است که می‌توان به‌جای آن از پیداکردن و کشف‌کردن استفاده کرد.

«در طول تاریخ، جوامع گوناگون با پیامدهای بیماری طاعون برخورد کرده‌اند».

برخورد کرده‌اند نیز از تعابیر کلیشه‌ای است که می‌توان به‌جای آن از روبه‌رو شدن و مواجه‌شدن استفاده کرد.

در ادامه برخی تعابیر کلیشه‌ای که در فارسی رایج است، بیان می‌شود:

«بالا به‌جای زیاد و قوی در عبارت‌هایی مانند «میزان بالا، روحیۀ بالا و مدل بالا».

نسبت به به‌جای «در قبال و با هم».

غیرقابل به‌جای «ن، نا» (غیرقابل قبول= قبول‌نشدنی، غیرقابل انکار= انکارناپذیر).

به‌خاطر به‌جای «برای».

علی‌رغم به‌جای «با» (ذوالفقاری، ۱۳۸۷: ۱۸۴).

نویسنده: مرجان گلچین، کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دارای چهار سال سابقۀ ویرایش، ویراستار ۲۰ کتاب و بیش از ۱۰۰ مقاله در حوزه‌های مختلف و مدرس کارگاه‌های دستور زبان و ویرایش