جاندارانگاری و جایگاه آن در ویرایش

ویرایش و ویراستاری

جاندارانگاری یا آنیمیسم نوعی تلقی هستی‌شناسانه انسان نسبت به دو جنبۀ مادی و غیرمادی نظام آفرینش است. «آنیمیسم یا جاندارانگاری در ادبیات حالتی را بیان می‌کند که در آن گویی اشیاء جان و شعور دارند. آنیمیسم گرایش به روح‌دادن به اشیاء و طبیعت است» (سلامت‌نیا و همکاران، ۱۳۹۸: ۲۴۱). جاندارانگاری از مقوله‌هایی است که نخستین بار در اساطیر و داستان‌های کهن نمود یافته و پس از آن در متون ادبی و امروزه در متون علمی نیز بیان شده است. از نمونه‌های بارزی که بیان‌کنندۀ جاندارانگاری در متون – به‌ویژه متون علمی – است، فعل توانستن است که برای اشیاء استفاده می‌شود و «این استعمال بیشتر بر اثر نفوذ زبان‌های فرنگی است» (نجفی، ۱۳۷۰: ۱۱۸) و درواقع نوعی گرته‌برداری است. در این نوشتار نمونه‌ای از جملات علمی بیان شده است که می‌توان آن‌ها را مصداق جاندارانگاری دانست.

جاندارانگاری

«تحلیل تفصیلی‌ نشان می‌دهد میزان بی‌قراری شهروندان منطقۀ ۳ از سایر مناطق کمتر است».

فعل «نشان می‌دهد» بیانگر عملی است که جاندار انجام می‌دهد؛ بنابراین کاربرد آن برای نهاد «تحلیل تفصیلی» نوعی جاندارانگاری است؛ پس می‌توان آن را به‌صورت زیر ویرایش کرد:

«بر مبنای تحلیل تفصیلی، میزان بی‌قراری شهروندان منطقۀ ۳ از سایر مناطق کمتر است».

همچنین جاندارانگاری با فعل «می‌تواند» و «بیان می‌کند» برای نهاد غیرجاندار از دیگر مصادیق جاندارانگاری است که امروزه نمونه‌های آن در مقالات و پژوهش‌های گوناگون کاربرد فراوانی دارد:

«موقعیت هتل‌ها می‌تواند تأثیر چشمگیری بر تصمیم‌گیری و انتخاب گردشگران در هتل‌ها داشته باشد».

در این جمله با حذف فعل «می‌تواند» و تغییر جمله از جاندارانگاری جلوگیری می‌شود:

«موقعیت هتل‌ها تأثیر چشمگیری بر تصمیم‌گیری و انتخاب گردشگران در هتل‌ها دارد».

همچنین در جملۀ زیر:

«تحلیل رگرسیون می‌تواند متغیرهای مستقل و ویژگی‌های جمعیتی را هم‌زمان وارد مدل کند».

فعل «می‌تواند» و همچنین «می‌کند» برای نهاد بی‌جان استفاده شده است؛ از این‌رو جملۀ فوق به‌صورت زیر ویرایش می‌شود:

«در تحلیل رگرسیون متغیرهای مستقل و ویژگی‌های جمعیتی هم‌زمان وارد مدل می‌شوند».

باید توجه داشت که فعل «می‌تواند» در مواردی معنای احتمال را می‌رساند و قطعیتی در آن وجود ندارد؛ از این‌رو می‌توان به‌جای آن از واژه‌های «احتمالاً»، «شاید»، «به‌کمک» و عبارت «ممکن است» استفاده کرد.

«این پژوهش می‌تواند مهارت‌های لازم را برای حل مسائل جاری و مسائل مشابه آن‌ها در آینده رشد دهد».

از آنجا که در این جمله قطعیتی وجود ندارد، می‌توان آن را به‌صورت زیر ویرایش کرد:

«به‌کمک این پژوهش می‌توان مهارت‌های لازم را برای حل مسائل جاری و مسائل مشابه آن‌ها در آینده رشد داد».

منبع

سلامت‌نیا، فریده و همکاران، ۱۳۹۸، «تطبیق جاندارانگاری حیوانی و انسانی در اشعار فروغ فرخزاد و نازک الملائکه»، نشریه هنر اسلامی، شماره ۳۴، صص ۲۴۰-۲۵۷.

نجفی، ابوالحسن، ۱۳۷۰، غلط ننویسیم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

نویسنده: مرجان گلچین، کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دارای چهار سال سابقۀ ویرایش، ویراستار ۲۰ کتاب و بیش از ۱۰۰ مقاله در حوزه‌های مختلف و مدرس کارگاه‌های دستور زبان و ویرایش